Laureatka literackiego Nobla Olga Tokarczuk 10 grudnia 2019 roku, w rocznicę śmierci jej fundatora Alfreda Nobla, odebrała w Sztokholmie dyplom oraz złoty medal z rąk króla Szwecji Karola XVI Gustawa. Tę prestiżową nagrodę pisarka otrzymała "za narracyjną wyobraźnię połączoną z
encyklopedyczną pasją, co sprawia, że prezentuje, że przekraczanie granic jest formą życia" – jak uzasadniała Akademia Szwedzka. Członkowie komisji noblowskiej podkreślali również ponadczasowe znaczenie i przesłanie "Ksiąg Jakubowych", monumentalnego dzieła Olgi Tokarczuk, które zostało przetłumaczone na wiele języków obcych, m.in. w Skandynawii, a w 2020 roku zostanie wydane w Stanach Zjednoczonych.
Per Waesterberg z Komitetu Noblowskiego Akademii Szwedzkiej w laudacji na cześć noblistki powiedział: „Polska literatura błyszczy w Europie – ma w swoim dorobku już kilka Nagród Nobla, a teraz przyszła pora na kolejną, tym razem dla pisarki o światowej renomie i niezwykle rozległym wachlarzu zainteresowań, łączącej w swej twórczości elementy poezji i humoru. Polska, rozdroże Europy, być może nawet jej serce – Olga Tokarczuk odkrywa historię Polski jako kraju będącego ofiarą spustoszenia dokonanego przez wielkie siły, lecz również posiadającego swoją własną historię kolonializmu i antysemityzmu. Olga Tokarczuk nie ucieka od niewygodnej prawdy, nawet pod groźbą śmierci”.
Jego zdaniem twórczość Tokarczuk cechuje "połączenie twardej rzeczywistości z ulotną nierealnością, wnikliwa obserwacja i zafascynowanie mitologią". Cechy te "czynią z niej jednego z najbardziej oryginalnych prozaików naszych czasów, postrzegających rzeczywistość na nowe sposoby". Olga Tokarczuk jest wirtuozem w kreowaniu postaci, potrafi uchwycić je w momencie ich ucieczki od codziennego życia. Pisze o tym, o czym nie pisze nikt inny: "o nieznośnej i ogromnej osobliwości tego świata" - wyjaśnił Waesterberg. Jej powieść "Bieguni" to niezwykle różnorodny opis podróży, poruszania się po pasażerskich poczekalniach i hotelach, to spotkanie z bohaterami, o których wiemy bardzo niewiele, a także zbiór pojęć ze słowników, baśni i dokumentów. Tokarczuk wzajemnie przeciwstawia naturę i kulturę, rozum i szaleństwo, męskość i kobiecość, z prędkością sprintera przekracza społecznie i kulturowo wytworzone granice - podkreślił. Jej mocna i bogata w idee proza to nomadyczna wędrówka przez około 15 książek. Wioski będące w nich miejscem akcji stają się centrum wszechświata, miejscem, w którym losy poszczególnych bohaterów wplatane są w wątki baśniowe i mitologiczne. Żyjemy i umieramy w opowieściach innych osób, gdzie na przykład Katyń raz może być zwykłym lasem, a raz miejscem masakry - ocenił Waesterberg. "Księgi Jakubowe" laudator nazwał "największym dziełem" pisarki. „Przyszłe pokolenia będą sięgać po owe tysiącstronicowe arcydzieło autorstwa Tokarczuk i odkrywać w nim nowe bogactwo, którego dziś jeszcze wystarczająco nie dostrzegamy. Widzę, jak Alfred Nobel kiwa z uznaniem głową w swoim niebie - podsumował Per Waesterberg.
Ceremonia wręczenia nagród Nobla, która odbyła się 10.12.2019 r. w budynku Filharmonii Sztokholmskiej
Stałym elementem noblowskiego bankietu odbywającego się w sztokholmskim ratuszu po ceremonii rozdania nagród są krótkie przemowy – podziękowania wygłaszane przez laureatów po kawie i deserowej paradzie.
Wykład noblowski Olgi Tokarczuk „Czuły narrator”.
Olga Tokarczuk to jedyna laureatka, której biorący udział w bankiecie goście dwukrotnie przerwali wystąpienie oklaskami. Mowę polskiej zdobywczyni laurów dziennikarka telewizyjna określiła jako pełną fantazji.
Olga Tokarczuk mieszka we Wrocławiu, a także w Krajanowie koło Nowej Rudy, w Sudetach Środkowych. Pejzaż i kultura tych okolic przewija się w kilku jej utworach. Jest autorką 17 książek - powieści, zbiorów opowiadań: "Gra na wielu bębenkach" (2001), "Ostatnie historie", esejów: o powieści Bolesława Prusa "Lalka i perła" (2000), "Moment niedźwiedzia", a także scenariuszy filmowych. Ostatnia książka Tokarczuk to "Opowiadania bizarne" z 2018 roku. Jej twórczość była wielokrotnie przenoszona na deski teatralne („Prawiek”) i ekran filmowy. Jest jedną z najczęściej nagradzanych współczesnych polskich pisarek .
Zadebiutowała w 1979 r. na łamach młodzieżowego pisma „Na przełaj”, gdzie pod pseudonimem Natasza Borodin ogłosiła pierwsze opowiadania. Jako powieściopisarka zadebiutowała w 1993 r. Wydała wówczas „Podróż ludzi Księgi”. W 1995 r. ukazała się druga powieść autorki, „E.E.” - o dojrzewaniu dziewczynki, która nagle uzyskuje zdolności parapsychiczne i równie nagle je traci. Dużym sukcesem Tokarczuk okazała się także wydana w 1996 r. powieść „Prawiek i inne czasy”. W 2007 r. ukazała się powieść „Bieguni”. Tokarczuk pracowała nad nią trzy lata. Wspomina, że większość notatek robiła w czasie podróży. „Ale nie jest to książka o podróży. Nie ma w niej opisów zabytków i miejsc. Nie jest to dziennik podróży ani reportaż. Chciałam raczej przyjrzeć się temu, co to znaczy podróżować, poruszać się, przemieszczać. Jaki to ma sens? Co nam to daje? Co to znaczy”. Jak mówi sama Tokarczuk, „pisanie powieści jest dla mnie przeniesionym w dojrzałość opowiadaniem sobie samemu bajek. Tak jak to robią dzieci, zanim zasną. Posługują się przy tym językiem z pogranicza snu i jawy, opisują i zmyślają”.
Sporą popularnością cieszyły się jej gawędziarskie „Księgi Jakubowe” z 2014 r., rozgrywające się w burzliwych czasach I Rzeczypospolitej. Na podstawie jej powieści „Prowadź mój pług przez kości umarłych” (napisała też scenariusz) Agnieszka Holland nakręciła w 2017 r. film „Pokot”.
Tokarczuk uhonorowana została licznymi nagrodami, m.in. Nagrodą Fundacji im. Kościelskich, Paszportem Polityki, Słoweńską Nagrodą Literackiej Europy Środkowej – Vilenica (2013), nagrodą Brücke Berlin – Preis (2002) oraz sześcioma nominacjami do Nagrody Literackiej „Nike” (zdobyła ją dwukrotnie: w 2008 i w 2015 r.). W 2018 r. ogłoszono, że książka „Bieguni”, wydana pod angielskim tytułem „Flights”, zdobyła nagrodę The Man Booker International Prize. W 2019 roku otrzymała też Nagrodę Laure-Bataillon dla najlepszej książki przełożonej na język francuski - „Księgi Jakubowe”.
Książki Olgi Tokarczuk tłumaczono na wiele języków, m.in. angielski, francuski, niemiecki, hiszpański, włoski, szwedzki, duński, bułgarski, serbski, chorwacki, rosyjski, czeski, ukraiński, turecki, a także chiński, japoński i hindi.
Co wiesz o twórczości Olgi Tokarczuk? Quiz.
Literacka Nagroda Nobla została ustanowiona testamentem Alfreda Nobla z 1895 roku i jest przyznawana od 1901, a Olga Tokarczuk jest jej piątą laureatką z Polski. Wcześniej tę najważniejszą dla pisarzy i poetów nagrodę otrzymali: Henryk Sienkiewicz (1905), Władysław Stanisław Reymont (1924), Czesław Miłosz (1980) i Wisława Szymborska (1996)
